BESİ PERFORMANSINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Besiciliğin ekonomik bir şekilde yapılabilmesi için gerekli olan şartlar, aynı zamanda besi performansını etkileyen faktörlerdir.
Bu faktörler,
• Hayvanın ırkı,
• cinsiyeti,
• orjini,
• yaşı,
• kondisyonu,
• bakım ve sağlık
• beslenmedir.
1-Hayvanın Irkı
● Bir hayvandan elde edilecek canlı ağırlık kazancı başta hayvanın genetik yapısı ile sınırlıdır. Bu sınıra bakım ve besleme koşulları ile ulaşırız.
Siyah Alaca ve yerlilerle karşılaştırıldığında simental, montofon ve bunların siyah alacalarla melezleri daha hızlı canlı ağırlık kazanırlar, kg canlı ağırlık kazancı için daha az yem tüketirler ve daha yağsız karkas verirler.
Siyah Alaca gibi sütçü ırklarda 1200-1300 g/gün canlı ağırlık kazancı elde edilebilirken, simental ve montofon gibi kombine ırklarda 1400-1500 g/gün ve etçi ırklarda (Angus, Charoles gibi) ise 1500-1700 g/gün canlı ağırlık kazancı elde edilebilmektedir.
2- Cinsiyet
• Erkek sığırlar, gerek kastre edilmiş ve gerekse dişi sığırlardan daha iyi besi performansı verdiği belirlenmiştir.
Erkekler dişilere göre daha hızlı ağırlık kazanırlar, kg canlı ağılrık kazancı için daha az yem tüketirler ve karkasları daha yağsız olur.
Erkekler kastre edilebilirler. Kastre erkek danalar, normal erkek lerden daha yavaş canlı ağılrık kazanırlar, yemden yararlanmaları daha kötüdür ve karkasları daha yağlı olur.
Kasaplık materyalde erkek dana>kastre erkek dana>düve şeklinde performans sıralaması yapılabilir.
• Erkek hayvan etleri, daha koyu ve daha az yağlıdır. • Kastre edilmiş hayvanlarda karkasta yağlanma daha fazladır. • Kastre etmenin tek faydası hayvanların uysal olmasıdır. İnek, düve ve kastre hayvanların besi performansı erkeklerden daha düşüktür.
3- Yaş
• Yaş, sığırlarda besi performansını etkileyen önemli bir faktördür. • Besiye alınacak hayvanlar genç olmalıdır. Bu hayvanlar besi performansı daha yüksektir. • Genç hayvanlar tükettikleri besin maddelerini kas, organ, doku, kemik gelişiminde kullanırlar. Bir yaşından küçük hayvanlarda bu olaylar daha belirgindir.
Yaşlı hayvanlarda canlı ağırlık kazancı yağlanma şeklinde olduğundan 1 kg canlı ağılrık kazancı için gerekli yem miktarı genç hayvanlara göre ciddi miktarda yükselir.
Örneğin 200 kg canlı ağırlıkta Siyah Alaca erkek dana kaliteli bir besi rasyonu ile 1 kg canlı ağırlık kazancı için 4-5 kg kuru madde tüketirken, 400 kg canlı ağırlıkta ki bir hayvan 1 kg canlı ağırlık kazancı için yaklaşık 7-8 kg kuru madde tüketmektedir.
Bununla birlikte çok genç hayvanlarla besi yapmak, yem tüketim kapasitelerinin düşük olması nedeniyle de etkin olmayabilir.
Bu nedenle genç erkek danaların 250-300 kg canlı ağılığa kadar büyütülüp sonra besiye alınması yem tüketim kapasitelerinin artmasına bağlı canlı ağırlık kazançların artması nedeniyle tercih edilebilir.
• Kültür ırkları ve melezlerinde gelişme olgunluk çağına kadar sürer. Bu süre 18 aydır. Yerli ırklarda ise 2.5-3 yaştır. • Bu yaşlarda besiye son verilmelidir. Çünkü bu döneme kadar gerçek büyüme, yani kas, organ, organlardaki dokular ve kemiklerde artış gerçekleşir.
• Hayvan yaşlandıkça 1 kg CAA için tüketilen yem KM miktarı (Yemden Yararlanım Oranı düşmekte) artmaktadır.
• Hayvan yaşlandıkça enerji ihtiyacı artmakta protein ihtiyacı düşmektedir.
• Sığırlarda büyüme 1 yaşına kadar en yüksek düzeyde olup, ilerleyen yaşlarda düşer.
• İlk yılda olan büyümeyi %100 olarak kabul edersek, ikinci yıl %70, üçüncü yıl %50 düzeyinde bir büyüme gerçekleşir.
4- Orijin
• Damızlık değeri yüksek olan boğalardan elde edilen yavruların beside kullanılması daha elverişlidir.
• Bilinen bir kaynaktan temin edilen hayvanların bakım, besleme koşulları, hastalıkları ve diğer yetiştirme problemleri hakkında daha yakın bir bilgi sahibi olunur.
• Besi danasının anne ve babasının bilinmesi ile yavrunun alabileceği CAA daha iyi belirlenebileceğinden yüksek bir besi performansı sağlanabilir.
5- Kondisyon
• Düşük kondisyonlu hayvanlar besi öncesinde gerekli şartlar sağlanıp (ilaçlama, aşı, iyi bir yem formulasyonu) dengeli beslendiklerinde yarışmalı (kompetetif) büyüme ile yaşıtlarına göre daha hızlı besi performansı sağlayarak, emsalleri ile aralarındaki CA farkını kısa sürede kapatırlar.
• Kondisyonları düşük olduğundan ucuza satın alınırlar. Tükettikleri yemin az bir kısmını yaşama payı, daha fazlasını ise canlı ağırlık artışı için harcarlar. Nispeten zayıf alınan bu hayvanlar düşük kondisyonlu fakat kavruk kalmamış ise beside serbest yemleme koşullarında daha yüksek canlı ağırlık kazanmaktadır (telafi edici büyüme).
6- Bakım ve Sağlık
• Hayvanlar satın alınırken bakışları canlı, tüyleri parlak ve düzgün, ense ve omuzları gelişmiş, arkadan bakıldığında but ve kalçaları dolmaya müsait olan hayvanlar tercih edilmelidir.
• Besiye alınacak hayvanlar iç ve dış parazitlere karşı ilaçlanmış ve gerekli aşılamaları yapılmış, AD3E ve B grubu vitaminlerle de takviye edilmiş olarak besiye alınmalıdır.
7- Besleme
● Bilindiği üzere giderlerin %70’e yakınını yem oluşturur. İyi bir yem formulasyonu ve dönemine göre beslenme gereklidir.
● Besinin başlangıcında boylanmaya yönelik, besinin sonunda da kilo artışına yönelik besleme yapılmalıdır. Bu nedenle besi başlangıcında dengeli olmak şartıyla nisbeten protein fazla, enerji az, besi sonunda ise protein az enerji fazla şeklindeki rasyonlarla beslenme yapılmalıdır.
● Erkek sığırlarda besiye alma çoğunlukla 2 şekilde yapılır;
1) 250-300 kg civarında besiye alınan besi sığırları 15-20 gün adaptasyon için ayrı şekilde bakım besleme yapıldıktan sonra yoğun besi yemi ile 5-8 ay sürecek besiye alınması ve hayvanların ortalama 1200-1300 g/gün canlı ağırlık kazancıyla 550 kg olduklarında kesime gitmesi,.
2) Genç yaştaki hayvanların örneğin 100-150 kg canlı ağırlığa sahip olan genç erkek danaların öncelikle karkas gelişimi sağlanarak genelde 600-800 g/gün canlı ağırlık kazanacak şekilde 250-300 kg’a kadar büyütülmesi ve sonrasında 15-20 gün adaptasyon için ayrı şekilde bakım besleme yapıldıktan sonra yine yoğun besiye tabi tutulması şeklinde uygulanmaktadır.
● Besiye alınacak olan sığırların buzağılıktan itibaren doğru bakım ve beslenmesi sonraki dönemlerdeki verimler için önemlidir.
Doğumdan itibaren hemen ağız sütünü alması, hastalıklardan korunması ve daha sonraki dönemlerde verim kayıplarının engellenmesi için önemlidir.
Yanlış besleme yapılmış buzağılar kavruk olup, yeterli karkas gelişimini sağlamadığı için günlük canlı ağırlık artışı ve besi sonu kilosunda da yetersizlikler olabilmektedir.
Doğru bakım yapılmamış buzağılar ishal, paraziter durumlar gibi hastalıklar nedeniyle de kilo artışı ile ilgili sıkıntılar olabilmektedir.
Buzağıların bakım ve beslemesi ile ilgili daha geniş bilgiyi ana sayfada buzağılar başlığında bulabilirsiniz.
● Piyasadan toplama besilerde alınan besi başlangıç canlı ağırlığı 250-300 kg olanlarda, yılda iki defa besi yapılabilmektedir. Telefi edici büyüme şekli de bu gruptaki besleme şeklinde etkili şekilde yapılabilmektedir.Ancak Daha erken yaşlarda satın alınan besi sığırlarında bu mümkün olmamaktadır. (Telafi edici büyüme: Akranlarına göre yetersiz enerji alımı nedeniyle düşük canlı ağırlık kazanan hayvanların normal besleme koşulları sağlandığında akranlarından daha hızlı canlı ağırlık kazanmalarına telafi edici büyüme olarak tanımlanmaktadır.)
● Besiye alınma zamanı piyasa koşulları gözetilerek yapılmalıdır.
NAKİL VE BESİ ÖNCESİ HAZIRLIKLAR
• 1. Nakil aracı yıkanıp, dezenfekte edilmeli
• 2. Nakil öncesi hayvanlar kuru ot ile karınları doyurulmalı ve sulanmalıdır
• 3. Nakil vasıtasında hayvanların düşmesini, kaymasını, ezilmesini önleyecek önlemler alınmalı
• 4. Nakil sırasında rüzgar, havasızlık, sıcaktan kaynaklanacak olumsuzluklar önlenmeli
• 5. Uzun nakiller sırasında mola vermeli, hayvanlara kuru ot ve su verilmelidir.
Dışardan satın alınan ve işletmeye getirilen hayvanların besiye hazırlanması;
● İşletmeye yeni gelen hayvanlar diğer hayvanlardan ayrı bir yere (izole; karantina) konulmalıdır. Muhtemel bulaşıcı hastalıkları diğer hayvanlara bulaştırma ihtimali için kontrol edilmesi gerekir.
● Uzun bir taşıma periyodundan sonra hayvanların sakin bir şekilde dinlenebilmeleri için konuldukları izolasyon bölmesi temiz ve dezenfekte edilmiş olmalıdır.
● Taşıma, hayvanda stres oluşturur. Taşıma sırasında belli bir kilo kaybı meydana gelir. Bu dönemde hayvanların adabtasonunun kolaylığı için soğuk, sıcak ve yağıştan korunması gerekir. Bu nedenle, hayvanların konuldukları bölmelerin korunaklı olması gerekir.
● Satın alınacak hayvanların kafa-bacakboyun ve gövdenin yapısı besiye uygun özellikleri göstermeli, vücudun duruşu, yürüyüşü, hayvanın sese duyarlılığı, gözlerin ve kılların parlaklığı, burun aynasının ıslaklığı, geviş getirme, iştaha, akıntılar ve hastalık durumu incelenmelidir.
● Hasta olan, göze hoş gelmeyen, şüphe edilen hayvanlar satın alınmamalıdır. Neşeli, bakışları canlı, ense ve omuzları gelişmiş, arkadan bakıldığında butlar ve kalçası dolgun veya dolmaya elverişli olanlar tercih edilmelidir.
● Satın alma sırasında, veteriner hekim raporu, aşılama belgesi istenmelidir.
● Gelen hayvanlar arasında kavga ve yararlanmaların daha az olması için canlı ağırlık, boynuzluluk ve daha önceki yetiştirme koşulları gibi faktörler dikkate alınarak gruplama yapılmalıdır.
● Bölmelerde hayvan başına ayrılacak alan miktarı, sıkışıklık olmayacak ve her bir hayvan yeter yemlik alanı bulacak şekilde plânlanmalıdır.
● Hayvanlar işletmeye ilk geldiklerinde, iç ve dış parazit mücadelesi yapılmalı, vitamin-mineral desteği yapılarak adaptasyon kolaylaştırılmalıdır.
● İşletmeye yeni gelen hayvanlara birkaç saat dinlendikten sonra temiz su verilmelidir.
● İşletmeye yeni gelmiş hayvanlara doğrudan konsantre yem (tamamlayıcı yem,arpa, küspe vb.) vermemek gerekir. Öncelikle birkaç gün saman verip ardından diğer kaba yem ve konsantre yemlere kademeli olarak yavaş yavaş verilmelidir. Konsantre yeme tam geçiş 15 güne kadar yavaş yavaş yapılmalıdır.
